Renta wdowia jako dochód w świadczeniach rodzinnych i w świadczeniach z funduszu alimentacyjnego.
Od dnia 1 lipca 2025 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz pozostałe organy emerytalno-rentowe wypłacają tzw. rentę wdowią. Renta wdowia nie jest nowym rodzajem świadczenia o charakterze emerytalno-rentowym, ale mechanizmem pozwalającym łączyć otrzymywanie renty rodzinnej z innym świadczeniem emerytalno-rentowym, np. emeryturą czy rentą z tytułu niezdolności do pracy. Dzięki nowym rozwiązaniom wdowy i wdowcy mogą pobierać swoją emeryturę/rentę z tytułu niezdolności do pracy oraz powiększyć ją o część renty rodzinnej po zmarłym małżonku lub odwrotnie: pobierać rentę rodzinną wraz z częścią swojej emerytury/renty. Regulacje zakładają wypłatę części drugiego świadczenia: w wysokości 15 % w okresie od 1.07.2025 r. do 31.12.2026 r oraz w wysokości 25 % od 1.01.2027 r. Maksymalna wysokość pobieranych świadczeń to trzykrotność minimalnej emerytury.
Powyższe oznacza, że osoba uprawniona do tzw. renty wdowiej nie otrzymuje nowego, odrębnego świadczenia o tej nazwie tylko część innego świadczenia emerytalno-rentowego przysługującego jej w zbiegu z pobieraną rentą rodzinną po zmarłym małżonku albo na odwrót: przyznawana jest część renty rodzinnej po zmarłym małżonku w zbiegu z pobieraną emeryturą lub rentą.
Należy zauważyć, że uzyskanie tzw. renty wdowiej to faktyczne uzyskanie dodatkowego świadczenia emerytalno-rentowego przyznanego w zbiegu z pobieraną wcześniej w pełnej, przysługującej wysokości rentą rodzinną. To z kolei oznacza uzyskanie dochodu w rozumieniu ustawy o świadaczeniach rodzinnych oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, ponieważ zarówno emerytura, renta rodzinna lub inny rodzaj renty, niezależnie od wysokości, są wymienione w katalogach okoliczności uznawanych za uzyskanie dochodu w tych ustawach (art. 3 pkt 24 lit. d ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz art. 2 pkt 18 lit. d ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów).
Należy również mieć na uwadze, że zgodnie z art. 5 ust. 4b ustawy o świadczeniach rodzinnych, w przypadku uzyskania dochodu przez członka rodziny, osobę uczącą się lub dziecko pozostające pod opieką opiekuna prawnego po roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy dochód ich ustala się na podstawie dochodu członka rodziny, dochodu osoby uczącej się lub dochodu dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, powiększonego o kwotę osiągniętego dochodu za miesiąc następujący po miesiącu, w którym nastąpiło uzyskanie dochodu, jeżeli dochód ten jest uzyskiwany w okresie, na który ustalane lub weryfikowane jest prawo do świadczeń rodzinnych.
Powyższe przepisy oznaczają więc, że uzyskaniem dochodu jest uzyskanie tzw. renty wdowiej czyli uzyskanie nowego, dodatkowego świadczenia emerytalno-rentowego (nawet w niepełnej wysokości) przyznanego w zbiegu z pobieraną wcześniej w pełnej, przysługującej wysokości rentą rodzinną, tj. uzyskanie kwoty pieniężnej przyznanego w części nowego świadczenia emerytalno-rentowego (a nie uzyskanie decyzji, uzyskanie uprawnienia, czy uzyskanie prawa do tego świadczenia). W związku z tym, jeśli pierwsza wypłata tzw. renty wdowiej będzie miała miejsce w lipcu 2025 r., to właśnie ten miesiąc będzie miesiącem uzyskania dochodu w rozumieniu ustawy o świadczeniach rodzinnych. Z kolei miesiącem następującym po miesiącu uzyskania dochodu będzie sierpień 2025 r. i w związku z tym miesięczną kwotę tzw. renty wdowiej z tego miesiąca należy uwzględnić przy ponownym przeliczaniu dochodu rodziny.
Dotyczy to również odpowiednio świadczeń z funduszu alimentacyjnego – art. 9 ust. 4a ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.
Zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, w przypadku wystąpienia zmian w liczbie członków rodziny, uzyskania dochodu lub innych zmian mających wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych, w tym na wysokość otrzymywanych świadczeń, osoba, o której mowa w art. 23 ust. 1, jest obowiązana do niezwłocznego powiadomienia o tym organu właściwego wypłacającego świadczenia rodzinne. W związku z powyższym, obowiązek zgłoszenia uzyskania dochodu także w postaci tzw. renty wdowiej ciąży na stronie postępowania ubiegającej się/otrzymującej świadczenia rodzinne zależne od dochodu, zaś niedopełnienie tego obowiązku skutkuje obowiązkiem zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z odsetkami w przypadku gdy doliczenie dochodu uzyskanego skutkuje utratą lub zmniejszeniem wysokości przysługujących świadczeń.
Analogiczna zasada dotyczy świadczeń z funduszu alimentacyjnego (art. 19 ust. 1 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów).
Przykład 1
Rodzina 3 - osobowa: matka i dwoje dzieci. Matka pobiera rentę rodzinną po zmarłym małżonku. W rodzinie tej są przyznane zasiłki rodzinne wraz z dodatkami do zasiłku rodzinnego na okres zasiłkowy 2024/2025. Matka złożyła w styczniu 2025 r. wniosek o ustalenie prawa do tzw. renty wdowiej czyli o przyznanie części przysługującej jej własnej emerytury.
ZUS ustala, że wnioskująca jest uprawniona do następujących świadczeń, które będą wypłacane w zbiegu:
- 100% renty rodzinnej, którą pobiera już od kliku lat oraz
- 15% jej własnej emerytury (i to jest właśnie nowe dodatkowe świadczenie będące uzyskaniem dochodu, którego wcześniej nie otrzymywała czyli tzw. renta wdowia).
Pierwszym miesiącem, w którym ZUS zacznie wypłacać matce część emerytury jest lipiec 2025 r. Miesięczna kwota przyznanej tzw. renty wdowiej, czyli części emerytury wynosi 250 zł netto po odjęciu zaliczki na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie zdrowotne – konkretną wysokość netto otrzymanego w każdym danym przypadku należy ustalić z osobą uprawnioną lub z ZUS gdyż wysokość ta w przypadku danej osoby zależy przede wszystkim od podlegania lub nie opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych).
Zgodnie z art. 3 pkt 24 lit. d ustawy o świadczeniach rodzinnych, uzyskaniem dochodu jest uzyskanie emerytury, tj. uzyskanie kwoty pieniężnej przyznanej emerytury (a nie uzyskanie decyzji, uzyskanie uprawnienia, czy uzyskanie prawa do tej emerytury). Oznacza to, że miesiącem w którym nastąpiło uzyskania dochodu z tego tytułu, jest miesiąc pierwszej wypłaty części emerytury – w ww. przykładzie jest to lipiec 2025 r.
Natomiast zgodnie z art. 5 ust. 4b ustawy o świadczeniach rodzinnych, w przypadku uzyskania dochodu przez członka rodziny, osobę uczącą się lub dziecko pozostające pod opieką opiekuna prawnego po roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy dochód ich ustala się na podstawie dochodu członka rodziny, dochodu osoby uczącej się lub dochodu dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, powiększonego o kwotę osiągniętego dochodu za miesiąc następujący po miesiącu, w którym nastąpiło uzyskanie dochodu, jeżeli dochód ten jest uzyskiwany w okresie, na który ustalane lub weryfikowane jest prawo do świadczeń rodzinnych.
Weryfikując zatem prawo do zasiłku rodzinnego w tej rodzinie, należy uwzględnić dochód uzyskany przez matkę z tytułu otrzymanej przez nią części emerytury doliczając do dochodu rodziny z roku bazowego kwotę dochodu osiągniętego z tytułu emerytury za miesiąc następny, tj. za sierpień 2025 r.
W przypadku gdy uzyskanie dochodu z tytułu części emerytury spowoduje przekroczenie kryterium dochodowego uprawniającego do zasiłku rodzinnego i utratę prawa do świadczeń, to w omawianym przykładzie zasiłki rodzinne z dodatkami nie będą przysługiwać od 1 września 2025 r. Wynika to z art. 24 ust. 7 ww. ustawy: „w przypadku gdy uzyskanie dochodu powoduje utratę prawa do świadczeń rodzinnych lub obniżenie ich wysokości, świadczenia nie przysługują lub przysługują w niższej wysokości od miesiąca następującego po pierwszym miesiącu od miesiąca, w którym nastąpiło uzyskanie dochodu”.
Przykład 2
Rodzina 3 - osobowa: matka i dwoje dzieci. Matka pobiera własną emeryturę. W rodzinie tej są przyznane zasiłki rodzinne wraz z dodatkami do zasiłku rodzinnego na okres zasiłkowy 2024/2025. Matka złożyła w styczniu 2025 r. wniosek o ustalenie prawa do tzw. renty wdowiej, czyli o przyznanie części przysługującej jej renty rodzinnej po zmarłym małżonku.
ZUS ustala, że wnioskująca jest uprawniona do następujących świadczeń, które będą wypłacane w zbiegu:
- 100%, jej własnej emerytury którą pobiera od kliku lat oraz
- 15% renty rodzinnej przysługującej jej po zmarłym małżonku (i to jest właśnie nowe dodatkowe świadczenie będące uzyskaniem dochodu, którego wcześniej nie otrzymywała czyli tzw. renta wdowia).
Pierwszym miesiącem, w którym ZUS zacznie wypłacać matce część renty rodzinnej jest lipiec 2025 r. Miesięczna kwota przyznanej tzw. renty wdowiej, czyli części renty rodzinnej po zmarłym małżonku wynosi 300 zł netto po odjęciu zaliczki na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie zdrowotne – konkretną wysokość netto otrzymanego w każdym danym przypadku należy ustalić z osobą uprawnioną lub z ZUS gdyż wysokość ta w przypadku danej osoby zależy przede wszystkim od podlegania lub nie opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych).
Zgodnie z art. 3 pkt 24 lit. d ustawy o świadczeniach rodzinnych uzyskaniem dochodu jest uzyskanie m.in. renty rodzinnej, tj. uzyskanie kwoty pieniężnej przyznanej renty rodzinnej
(a nie uzyskanie decyzji, uzyskanie uprawnienia, czy uzyskanie prawa do tej renty rodzinnej). Oznacza to, że miesiącem w którym nastąpiło uzyskania dochodu z tego tytułu, jest miesiąc pierwszej wypłaty części renty rodzinnej – w ww. przykładzie jest to lipiec 2025 r.
Natomiast zgodnie z art. 5 ust. 4b ustawy o świadczeniach rodzinnych, w przypadku uzyskania dochodu przez członka rodziny, osobę uczącą się lub dziecko pozostające pod opieką opiekuna prawnego po roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy dochód ich ustala się na podstawie dochodu członka rodziny, dochodu osoby uczącej się lub dochodu dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, powiększonego o kwotę osiągniętego dochodu za miesiąc następujący po miesiącu, w którym nastąpiło uzyskanie dochodu, jeżeli dochód ten jest uzyskiwany w okresie, na który ustalane lub weryfikowane jest prawo do świadczeń rodzinnych.
Weryfikując zatem prawo do zasiłku rodzinnego w tej rodzinie, należy uwzględnić dochód uzyskany przez matkę z tytułu otrzymanej przez nią części renty rodzinnej doliczając do dochodu rodziny z roku bazowego kwotę dochodu osiągniętego z tytułu renty rodzinnej za miesiąc następny, tj. za sierpień 2025 r.
W przypadku gdy uzyskanie dochodu z tytułu części (15%) renty rodzinnej przysługującej po zmarłym małżonku spowoduje przekroczenie kryterium dochodowego uprawniającego do zasiłku rodzinnego i utratę prawa do świadczeń, to w omawianym przykładzie zasiłki rodzinne z dodatkami nie będą przysługiwać od 1 września 2025 r. Wynika to z art. 24 ust. 7 ww. ustawy: „w przypadku gdy uzyskanie dochodu powoduje utratę prawa do świadczeń rodzinnych lub obniżenie ich wysokości, świadczenia nie przysługują lub przysługują w niższej wysokości od miesiąca następującego po pierwszym miesiącu od miesiąca, w którym nastąpiło uzyskanie dochodu”.
Analogiczne przepisy i zasady postępowania dotyczą także ustalania prawa do świadczeńz funduszu alimentacyjnego.
Należy również pamiętać, że utrata tzw. renty wdowiej, np. z powodu zawarcia przez wdowę/wdowca nowego związku małżeńskiego będzie odpowiednio stanowić utratę dochodu w rozumieniu ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.